تحقیق درباره تفاوت دیه زن و مرد در قانون

تحقیق درباره تفاوت دیه زن و مرد در قانون

مقدمه
بر اساس قانون مجازات اسلامی ایران و مطابق فتاوای بسیاری از فقیهان شیعه و سنی دیه زن نصف دیه مرد است . این رأی در میان فقها نیز مخالفانی دارد . دلیل عمده این گروه قرآن1و روایات بر نصف بودن دیه زن نسبت به مرد اجماع و استحصان است . گروه دوم نیز با تکیه بر قرآن2 و اطلاق روایات و نیز با تردید دال بر نصف بودن دیه زن به جهت ایراد در سند، ایراد در راوی حدیث، ایراد در مدلول و شخصیه بودن بعضی روایات اصل برابری را پذیرفته اند.
کلید واژگان : خون بهاء ، دیه جزایی ، دیه حقوقی
خون بهاء شامل مواردی می شده است که پیش از اسلام که خانواده ها یا قبایل در قبال کشته شدن یکی از اعضای خود از قاتل طلب می کردند و هدف از خون بهاء مطالبه ارزشهای شخصی، اجتماعی و خانوادگی مکتسبه یا موروثی قاتل بود که از قاتل گرفته می شد تا با توجه به شرایط مقتول از حیث طبقه اجتماعی، ثروت و غیره متفاوت بود مثلاً بردگان خون بهاء نداشتند که این امر نشان دهنده نوعی تبعیض در ارزش گذاری مقام انسانی است و برخلاف کرامت انسانی است و اگر به شأن نزول آیه 178 سوره بقره (يا ايها الذین آمنو کتب عليکم قصاص فی القتلی الحربالحر والعبد بالعبد والانثی بالانثی) در تفسیر مجمع بیان توجه کنیم . در این آیه درباره دو قبیله از عرب نازل شد که یکی را بر دیگری برتری بود. که افراد

1- آیه 178 سوره بقره ( با اطلاق گفته است که زن در مقابل زن و مرد در مقابل مرد قصاص می شود که در مورد برابری یا نابرابری دیه زن ومرد چیزی را بیان نکرده است.)
2- آیه 92 سوره نساء ( چنین برداشتی از آن می شود که در برابر قتل خطایی بندگان دیه پرداخت کنید مقدار آن برای زن ومرد مشخص نشده است. )
این قبیله سوگند یاد کردند که اگر برده ای از ما کشته شود در برابرش آزادی از آنها را می کشیم . در برابر زنی از قبیله ما مردی از قبیله آنها را می کشیم و در برابر مردی از قبیله ما دو مرد از قبیله آنان را می کشیم و جراحتهای قبیله خود را دو برابر جراحتهای آنان به حساب می آوردند و خداوند این آیه را نازل کرد که در خدمت شیوه خون بهاء و عدم برابری اشاره دارد که این آیه برابری قصاص را بیان می کند .

تحقیق درباره تفاوت دیه زن و مرد در قانون
اما دیه که تأسیس اسلام است جایگزین خون بهاء با معنایی کاملاً متفاوت است . هدف دیه آگاهی مجازات ( رضایت خانواده در قتل عمد) و گاهی صرفاً اقتصادی (قتل شبیه عمد) است اذا توجه به دیه جزایی و دیه حقوقی مهم است . دیه جزایی در مواردی است که اصل مجازات قصاص است و به دلایلی به دیه تبدیل می شود ولی دیه حقوقی به معنای ضمان و جبران خسارت است و چرا کشتن فی حد نفسه مجازات ندارد و در شبه عمد به لحاظ جبران خسارتی است که مقتول در طول عمر خود به صورت فرضی می توانسته بدست آورد. دیه قرار گرفته است که برای جبران صدمه وارد شده به لحاظ نبودن عنصر شاغل خانواده است که به خانواده او می رسد.
در باب دید حقوقی یک روایت وجود ندارد که بگوید دیه زن نصف دیه مرد است منتها فقها از آن روایات دیه جزایی به سراغ دیه حقوقی آمده اند که محقق اردبیلی می گوید: من یک روایت هم در این مورد پیدا نکرده ام 1 .
یکی از اساتید2بزرگوار دانشگاه که مؤید نظر محقق اردبیلی است .فرمایش کردند که در هیچ
یک از منابع معتبر فقهی و قرآن در این که دیه زن نصف دیه مرد است مشاهده نکردو دلیلی

1- کتاب مجمع الفائده البرهان جلد 19 ، صفحه 313 . انتشارات اسلامیه
2- دکتر سید ابراهیم موسوی عضو هیت علمی دانشگاه آزاد خرم آباد
بر صحت این موضوع وجود ندارد. در حالی که امروز در سطح بین المللی تلاش گسترده ای برای بر قراری تساوی حقوق بین زن و مرد در همه زمینه ها صورت می گیرد و در اسناد بین المللی حقوق بشری بویژه کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان بر لغو و یا اصلاح قوانینی که مقررات تبعیض آمیز علیه زنان دارند تأکید شده است.
قانون مجازات اسلامی که پس از استقرار جمهوری اسلامی ایران تدوین و اجرا و تصویب گردیده است که در حال حاضر اجرا می شود مقررات متفاوتی نسبت به زنان و مردها وجود دارد هر چند که برخی مواد آن جنبه حمایتی از زنان را دارند اما تبعیض هایی وجود دارد که جای تحلیل و تجزیه را دارند. مهمترین تفاوتهایی که زن و مرد در این قانون دارند بشرح ذیل می باشند:
1) زمان مسوولیت کیفری: طبق ماده 49 قانون مجازات اسلامی اطفال در صورت ارتکاب جرم از مسؤلیت کیفری مبراء هستند مطابق تبصره 1 همان ماده منظور از طفل کسی است که به حد بلوغ شرعی نرسیده باشد و به حکم تبصره 1 ماده 1210 قانون مدنی سن بلوغ در پسر پانزده سال تمام قمری و در دختر نه سال تمام قمری است .
2) اعتبار شهادت زن در اثبات دعوی و جرم: طبق مواد مختلف و متعدد قانون مجازات اسلامی ، یا شهادت زن اصولاً برای اثبات جرم اعتبار ندارد و یا با انضمام شهادت زن با مرد و آن هم در حد اعتبار شهادت دو زن در برابر یک مرد معتبر است.طبق مواد 189،199،237،170 ،128،153 ،137 ،119 اصولاً جرائم لواط، مساحقه ، توادی، قذف، شرب خمر، محاربه، سرقت، و قتل عمد با شهادت زن قابل اثبات نیست، جرم زنا نیز با شهادت زنان بدون انضمام به مردان به هیچ صورت قابل اثبات نیست. ماده (76) ولی برخی موارد زنا یا شهادت دو زن عادل با سه مرد عادل یا دو مرد عادل و چهار زن عادل قابل اثبات است (مواد 74 و 75) قتل شبه عمد و قتل خطایی نیز با شهادت دو زن عادل و یک مرد عادل قابل اثبات است .

تحقیق درباره تفاوت دیه زن و مرد در قانون
3) قصاص: در مورد اجرای قصاص نیز بین زن و مرد تفاوت وجود دارد . بدین معنی که اگر زنی عمداً مردی را به قتل برساند قصاص می شود ولی اگر مردی زنی را عمداً به قتل برساند در صورتی مرد قصاص می شود که خانواده زن معادل نصف دیه مرد را به او بپردازد. مواد 258و207و209 قانون مجازات اسلامی
4) دیه : طبق ماده 200 قانون مجازات اسلامی، دیه قتل زن مسلمان خواه عمدی ، خواه غیر عمدی نصف دیه مرد مسلمان است .
علی الاصول ، دیه به قتل یا جرح غیر عمدی تعلق می گیرد ولی در صورت عمد هم ممکن است ولی دم یا مجنی علیه از قصاص بگذرد و به گرفتن دیه راضی شود که در این صورت قصاص به دیه تبدیل می شود بر طبق قانون مجازات اسلامی طرفین می توانند که در قتل عمد که موجب قصاص است با رضایت ولی دم و قاتل به مقدار دیه کامله یا کمتر یا زیادتر از آن تبدیل میشود1.
1 – ماده 300 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1370
در قانون مجازات اسلامی آمده است که در قتل عمدی زن یا غیر عمدی دیه آن نصف دیه مرد است که این جای ایراد است .
خلاصه بنظر نگارنده که با نظر اقلیتی که با برابری دیه زن و مرد و همسو است . به نظر ما علت اینکه دیه زن نصف دیه مرد است این بوده که در دوران و اعصار گذشته مرد در اقتصاد خانواده تأثیری بس بسیار داشته است. ولی این موضوع در جوامع کنونی نه به طور کامل این امر در بین زن و مرد تقریباً یکسان شده است . که این گونه است. اخیراً یکی از مجتهدین و اساتید بلند پایه دانشگاه بر این عقیده است که دیه زن و مرد برابر است گروهی نیز با احتیاط این امر را بیان کرده اند. امیدوارم که سیستم حقوقی کشورمان بگونه ای پیشرفت کند که قانون گذار ما در رفع این مشکل اقدامات لازم را بعمل آورد. متعاقباً در مورد هر دو گروه مفصلاً بحث خواهیم کرد.

« فصل اول»
مبحث اول : « دیه»
برای روشن شدن هر موضوعی باید تعریفی از آن موضوع ارائه شده باشد اگر موضوعی مبهم باشد نمی توان آن موضوع و جوانب آنرا از هم شناخت پس برای اینکه بتوانیم دیه را تحلیل کنیم باید ابتدا تعریفی از دیه ارائه نماییم . تعاریف مختلفی از دیه ارائه شده است که بشرح ذیل می باشد.

تحقیق درباره تفاوت دیه زن و مرد در قانون
1. تعاریف فقهی دیه : در فقه تعریف خاصی از دیه نشده است بلکه بیشتر از دلیل پرداخت و نحوه و میزان آن صحبت کرده اند بطور مثال شهید اول(1)و شهید ثانی(2)در بیان دیه اینگونه آورده اند که دیه اصالتاً در خطا و شبیه عمده ثابت می شود و تعریفی از دیه بدست نداده اند دکتر علیرضا فیض تعریفی از آن ارائه داده بشرح ذیل است .« دیه که جمع آن دیات است که اصل کلمه دیه ودی بوده مثل (ودیت قتیل) یعنی خون بهای کشته را اعطا کردم و دیه در زبان فارسی خونبها می گویند(3). »
تعریف دیه از نظر قانون مجازات اسلامی ( دیه مالی است که از سوی شارع برای جنایت تعیین شده است .) ماده 15 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1370.
تعریف دیه از نظر امام خمینی (ره) در کتاب تحریر الوسیله: دیه مالی است که به جنایت بر نفس یا پایین تر از آن واجب می شود چه مقدار باشد چه نباشد چه بسا مقدار نباشد به ارش و حکومت و مقدار به دیه نامیده می شود.
1- کتاب لمعه دمشقیه جلد دوم ترجمه دکتر علی شیروانی. چاپ بیست و چهارم سال85 انتشارات دارالفکر
2-کتاب شرح لمعه دمشقیه. ترجمه سید مهدی دادمرزی، چاپ دهم پاییز 85، انتشارات کتاب طه
3- ترجمه کتاب لمعه. دکتر علی قیض . چاپ پانزدهم سال84 ، انتشارات دانشگاه تهران
تعریف دیه به نظر نگارنده این است که: دیه میزان پولی است که بعنوان خسارت از سوی قاتل یا کسی که مرتکب ضرب و شتم شده است به کسی که صدمه دیده یا خانواده کسی که کشته شده پرداخت می شود.
دکتر میر محمد صادقی تعریفی از دیه بدست داده است که نسبت به تعاریف گفته شده جامع است .دیه(ج دیات) که در فارسی به آن خون بهاء می گویند عبارتست از مالی که بعنوان بدل نفس یا اطراف علیه تمامیت جسمانی اشخاص به قربانی یا اولیای دم پرداخت می شود.(1)حال که تا حدودی معنا و مفهوم دیه معلوم شد به ماهیت دیه خواهیم پرداخت.
مبحث دوم : « ماهیت دیه »
پرداخت دیه به مجنی علیه یا اولیای دم در قبال جنایتی که بر مجنی علیه وارد شده است هماهنگ با تفکری است امروزه زیر بنای آنچه را که آن را عدالت ترسیمی می نامیم تشکیل می دهد.(2) زیرا تکیه اصلی در این تأسیس حقوقی بر جبران زیان قربانی جرم است به هر حال دیه تحفیضی است که قصاص را به دیه تبدیل می کند.

تحقیق درباره تفاوت دیه زن و مرد در قانون
در مورد ماهیت دیه که آیا مجازات است یا غرامت نظرات مختلفی ارائه شده است. برخی این نظر را دارند که در دیه جلوه ها و ویژگیهای مجازاتهای مالی قابل مشاهده است، مثل اینکه میزان آن نسبت به افراد مختلف متفاوت نیست. در حالی که می دانیم خسارتی که مثلاً از قطع پا به یک فوتبال لیست حرفه ای یا ازقطع دست به یک نقاش ماهریا تنیس باز حرفه ای
می رسد به هیچ وجه همپایه خسارتی که در نتیجه همین اقدام به یک فرد معمولی بیکار
1- دکتر حسین میر محمد صادقی. حقوق جزای اختصاصی، جلد اول(جرایم علیه اشخاص) چاپ اول پائیز 86 ، نشر میزان.
2- ر. ک . محمود حاتمی، احکام دیه یا جلوه ای از عدالت کیفری ترسیمی نشریه آموزش، سال سوم،
شماره -50.000 16m مهر و آبان 84، صص74-55
میرسد نیست، از سوی دیگر پرداخت به قربانی، به جای واریز کردن آن به خزانه دولت، آن را به غرامت نزدیکتر می سازد زیرا جزای نقدی به صندوق دولت و نه قربا نیان جرم پرداخت می شود. همین طور مستثنی کردن دیه و ضمان مالی از حکم اضطرار یا حالت ضرورت به موجب تبصره ماده55 قانون مجازات اسلامی ، و پیش بینی مواردی برای پرداخت دیه از بیت المال یا توسط عاقله نیز نشان گر محسوب شدن دیه از دید قانون گذار است. از آن رو که مجازات کردن یا عاقله غیر مجرم معنی ندارد بنابراین دیه را می توان تأسیس حقوقی دانست که بطور همزمان دارای ویژگیهایی از مجازات و کیفر و ویژگیهایی از غرامت و جبران خسارت می باشد هر چند که قانون مجازات اسلامی در ماده 12 آن را در زمره مجازات ها بر شمرده است.(1)
برخی از مراجع تقلید معاصر نیز در پاسخ استفتائاتی در مورد ماهیت دیه آن را عنوان مستقلی که دارای هر دو ویژگی عقوبت و غرامت می باشد دانسته اند.(2)
در مورد اینکه آیا دیه مجازات است یا غرامت از اداره حقوقی قوه قضایه سؤال شده بود. دو نظر شورتی و دو عقیده مخالف ارائه کرده است این اداره در نظریه مشورتی خود به شماره 6457/7 مورخ 18/11/1376 دیه را دِین دانسته و برای آن ماهیتی صرفاً حقوقی قائل شده و برعکس، در نظریه مشورتی دیگر به شماره 905/7 ، مورخ1/2/1380 با تصریح به اینکه وصول دیه نیاز به تقدیم دادخواست ندارد ماهیت کیفری برای آن قائل شده است.(3)
آنچه از امارات و قرائن و مطالب فوق بر می آید این است که دیه جنبه مالی دارد چنان که

تحقیق درباره تفاوت دیه زن و مرد در قانون

پسورد فایل: www.bazaarfile.ir

مطالعه بیشتر