ایجاد ته رنگ مشکی بر روی کالای ابریشمی توسط رنگزای گیاهی

ایجاد ته رنگ مشکی بر روی کالای ابریشمی توسط رنگزای گیاهی

ایجاد ته رنگ مشکی بر روی کالای ابریشمی
توسط رنگزای گیاهی / دندانه فلزی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده

فصل 1 : مقدمه

1-1 تاریخچه‌ی رنگرزی
1-2 تاریخچه‌ی رنگرزی در جهان
1-3 تاریخچه‌ی رنگرزی در ایران
1-4 سیر تاریخی هنر رنگرزی (قرن 30 قبل از میلاد تا پایان قرن 19 میلادی)
1-5 بررسی تاریخی هنر رنگرزی از هزاره میلادی به بعد
1-6 رنگرزی
1-6-1 مقدمه ای بر رنگ های طبیعی
1-6-2 اهمیت رنگرزی با مواد طبیعی
1-6-3 کاربرد رنگرزی در صنایع دستی ایران
1-7 تاریخچه ابریشم

فصل 2 : ابریشم

2-1 انواع ابریشم
2-1-1 انواع پیله کرم ابریشم
2-1-2 ابریشم عنکبوت
2-2 خواص مکانیکی
2-3 خواص حرارتی
2-4 ترکیب شیمیایی
2-5 ساختار
2-5-1 سلسله مراتب ساختاری
2-5-2 پلی مورف های کریستالی (اعضای چند شکلی بلورین)
2-5-3 ساختار تار یا شبکه ی کروی عنکبوت
2-6 پردازش
2-6-1 عملیات (پردازش) در ارگانیسم زنده
2-6-2 تبلور مایع
2-6-3 ریولوژی
2-6-4 مکانیسم های مونتاژ ابریشم
2-6-5 علم تقلید حیاتی
2-7 محلول کردن
2-8 ابریشم مجدد پردازش شده برای مواد جدید
2-8-1 فیلم ها
2-8-2 الیاف
2-8-3 هیدروژل ها
2-8-4 مواد متخلخل سه بعدی اسفنجی
2-9 قابلیت تجزیه
2-10 مهندسی ژنتیک
2-10-1 ژن های مصنوعی ابریشم
2-10-2 تجلی cDNA
2-11 مواد بیوپزشکی
2-12 کاربرد ها
2-13 فرایند تولید و تهیه پیله ابریشم
2-14 عملیات ابریشم کشی
2-15 صمغ گیری ابریشم
2-16 خواص فیزیکی و شیمیایی ابریشم
2-17 رنگرزی ابریشم
2-17-1 عملیات قبل از رنگرزی (صمغ گیری)
2-17-2 سفیدگری و روش‌های آن
2-17-2-1 اکسیداسیون
2-17-2-1-1 آب اکسیژنه
2-17-2-2 احیا
2-17-3 زدودن زردی ابریشم پس از سفیدگری (روش نوری)
2-17-4 رنگرزی ابریشم با رنگزاهای طبیعی
2-17-4-1 دندانه پیش از رنگرزی
2-17-4-2 دندانه پس از رنگرزی
2-17-4-3 رنگ و دندانه توأم
2-17-4-4 رنگرزی دندانه آلومینیوم
2-17-4-5 رنگرزی دندانه آهن
2-17-4-6 رنگرزی دندانه قلع
2-17-4-7 رنگرزی با روناس
2-17-4-8 رنگرزی با قرمزدانه
2-17-4-9 اسپرک
2-17-4-10 رنگرزی با بقم
2-17-4-11 رنگرزی با نیل یا ایندیگو
2-17-4-12 رنگرزی به سایر رنگ ها
2-17-4-13 دقت های لازم در رنگرزی با رنگزاهای گیاهی روی ابریشم
2-17-4-14 رنگرزی ابریشم با رنگزاهای مصنوعی (رنگرزی جدید)
2-17-4-14-1 رنگزاهای اسیدی
2-17-4-14-2 رنگزاهای اسیدی میلینگ و خنثی
2-17-4-14-3 رنگزاهای متال کمپلکس
2-17-4-14-4 رنگزاهای دندانه‌ای (کرمی)
2-17-4-14-5 رنگزاهای مستقیم
2-17-4-14-6 رنگزاهای بازیک
2-17-4-14-7 رنگزاهای رآکتیو

فصل 3 : مواد رنگزا

3-1 کروموفرها
3-2 اکسوکروم‌ها
3-3 رنگزاهای متداول مصرف در رنگرزی الیاف طبیعی
3-4 رنگینه‌های طبیعی
3-4-1 رنگینه‌های فلاونوییددار
3-4-2 رنگینه‌های تانن‌دار (مازوج‌دار)
3-4-3 رنگینه‌های ایندیگویید دار
3-4-4 رنگینه‌های یونی
3-4-5 رنگینه‌های مستقیم
3-4-6 رنگینه‌های آلیزارین‌دار
3-5 نوعی تقسیم بندی دیگر مواد رنگزای طبیعی
3-6 ساختمان شیمیایی رنگ‌های طبیعی
3-7 مازو یا مازوج Oak Gall
3-7-1 بافت شناسی مازو
3-7-2 خصوصیات فیزیکی مازو
3-7-3 انواع مازو
3-7-4 موارد استفاده مازو و ترکیبات آن
3-7-5 تأثیر مواد شیمیایی در محلول مازوجی
3-7-6 ترکیبات مازو
3-8 تانن‌ها Tannins
3-8-1 تقسیم‌بندی تانن‌ها
3-8-2 موارد مصرف تانن‌ها
3-9 گیاهان رنگینه دار
3-9-1 گیاهان فلاونوییددار
3-9-1-1 اسپرک
3-9-1-1-1 مشخصات اسپرک
3-9-1-1-2 ترکیبات شیمیایی اسپرک
3-9-1-1-3 گونه‌های اسپرک
3-9-1-1-4 چگونگی برداشت محصول اسپرک
3-9-1-1-5 روش‌های رنگرزی اسپرک با دندانه‌های مختلف
3-9-1-1-6 رنگرزی اسپرک با دندانه‌های مختلف
3-9-1-1-7 رنگرزی اسپرک با دندانه زاج سفید
3-9-1-1-8 رنگرزی اسپرک با دندانه کلرور قلع
3-9-1-1-9 رنگرزی اسپرک با دندانه بی‌کرومات پتاسیم
3-9-1-1-10 رنگرزی اسپرک با دندانه‌های سولفات مس و سولفات آهن
3-9-1-2 انجیر (برگ درخت انجیر)
3-9-1-3 انگور (برگ درخت انگور)
3-9-1-4 توت (برگ درخت توت)
3-9-1-5 گلرنگ
3-9-1-6 ذلیل
3-9-1-7 ختمی
3-9-1-8 گل جعفری
3-9-1-9 گندل
3-9-1-10 جاشیر
3-9-1-11 پیاز (پوست پیاز)
3-9-1-12 خَوِشک
3-9-2 گیاهان تانن دار (مازوج‌دار)
3-9-2-1 انار (پوست انار)
3-9-2-1-1 محل رویش
3-9-2-1-2 روش رنگرزی الیاف پشم با پوست انار
3-9-2-2 اکالیپتوس
3-9-2-3 گزنه
3-9-2-4 بنه (برگ درخت بنه)
3-9-2-5 هلیله
3-9-2-6 بلوط (جفت)
3-9-2-7 سماق
3-9-2-8 گردو (پوست گردو)
3-9-2-8-1 مشخصات علمی درخت گردو
3-9-2-8-2 ترکیبات شیمیایی گردو
3-9-2-8-3 روش رنگرزی الیاف پشم با پوست گردو
3-9-3 گیاهان ایندیگویید دار
3-9-3-1 نیل
3-9-3-1-1 تاریخچه نیل
3-9-3-1-2 مشخصات
3-9-3-1-3 روش کشت نیل
3-9-3-1-4 تکثیر گیاه نیل
3-9-3-1-5 روش برداشت محصول نیل
3-9-3-1-6 ترکیبات شیمیایی
3-9-3-1-7 ساختار شیمیایی رنگ‌های نیل
3-9-3-1-8 نحوه رنگرزی نیل
3-9-3-1-9 شستشوی بعد از رنگرزی
3-9-3-1-10 رنگرزی کالای پشمی با ایندگو (نیل)
3-9-3-1-11 روش رنگرزی
3-9-3-2 وسمه
3-9-3-3 آفتابگردان
3-9-4 گیاهان دارای رنگینه‌های یونی
3-9-4-1 قرمزدانه
3-9-4-1-1 انواع قرمزدانه
3-9-4-1-1-1 خانواده Dactylopiida
3-9-4-1-1-2 خانواده Kermide
3-9-4-1-1-3 خانواده Lacciferdae
3-9-4-1-1-4 قرمزدانه لهستانی
3-9-4-1-1-5 قرمزدانه ارمنی
3-9-4-1-2 طریقه جمع‌آوری قرمزدانه
3-9-4-1-3 مشخصات فیزیکی قرمزدانه
3-9-4-1-4 مشخصات بازرگانی قرمزدانه
3-9-4-1-5 تهیه مواد مختلف از قرمزدانه
3-9-4-1-6 ساختار رنگی قرمزدانه
3-9-4-1-7 روش‌های رنگرزی قرمزدانه با دندانه‌های مختلف
3-9-4-1-7-1 رنگرزی قرمزدانه با دندانه زاج سفید
3-9-4-1-7-2 رنگرزی قرمزدانه با دندانه کلرور قلع
3-9-4-1-7-3 رنگرزی قرمزدانه با دندانه کرم
3-9-4-1-7-4 رنگرزی قرمزدانه با دندانه سولفات آهن
3-9-5 گیاهان دارای رنگینه‌های مستقیم
3-9-5-1 زردچوبه (کرکوم)
3-9-5-2 زعفران
3-9-6 گیاهان آلیزارین‌دار
3-9-6-1 روناس
3-9-6-1-1 نوع خاک و آماده‌سازی
3-9-6-1-2 کود
3-9-6-1-3 فصل کشت
3-9-6-1-4 روش کاشت
3-9-6-1-5 میزان بذر مصرف شده در هر هکتار

3-9-6-1-6 داشت (آبیاری و نگهداری)

3-9-6-1-7 مبارزه با علف‌های هرز (سله‌کشی)

3-9-6-1-8 خاک‌دهی پای بوته‌ها

3-9-6-1-9 آفات و بیماری‌ها

3-9-6-1-10 برداشت

3-9-6-1-11 نحوه برداشت

3-9-6-1-12 بذرگیری

3-9-6-1-13 فرآورده‌های روناس در کارخانه‌های روناس سایی

3-9-6-1-14 مکان‌های تولید

3-9-6-1-15 تهیه‌ی رنگینه از گیاه روناس

3-9-6-1-16 ساختار رنگی روناس

3-9-6-1-17 روش‌های رنگرزی روناس با دندانه‌های مختلف

3-9-6-1-17-1 رنگرزی روناس با دندانه زاج سفید

3-9-6-1-17-2 رنگرزی روناس با دندانه‌ بی‌کرومات پتاسیم یا سدیم

3-9-6-1-17-3 رنگرزی روناس با دندانه کلرور قلع

3-9-6-1-17-4 رنگرزی روناس با دندانه سولفات مس

3-9-6-1-17-5 رنگرزی روناس با دندانه سولفات آهن
3-9-6-1-18 مقایسه دندانه‌های مختلف روی روناس
3-10 تقسیم بندی رنگزا های طبیعی بر اساس رنگ حاصله
3-11 مزایای رنگزاهای طبیعی
3-12 معایب رنگزاهای طبیعی
3-13 دندانه ها در رنگرزی با رنگزاهای طبیعی
3-13-1 دندانه های معدنی
3-13-2 دندانه های نباتی
3-14 رنگزاهای مصنوعی
3-15 مقایسه فنی رنگزاهای طبیعی و شیمیائی

فصل4 : شرایط رنگرزی

4-1 تعریف و مراحل رنگرزی
4-2 سرعت رنگرزی
4-3 تعادل رنگرزی
4-4 قدرت نفوذ رنگینه‌های طبیعی
4-5 ظرفیت یکنواختی رنگینه‌های طبیعی
4-6 انواع رنگرزی الیاف طبیعی
4-6-1 رنگرزی دندانه‌ای
4-6-1-1 روش پیش دندانه
4-6-1-1-1 مزایا در روش پیش دندانه
4-6-1-1-2 معایب در روش پیش دندانه
4-6-1-2 روش همزمان
4-6-1-2-1 مزایا در روش همزمان
4-6-1-2-2 معایب در روش همزمان
4-6-1-3 روش پس دندانه
4-6-1-3-1 مزایا در روش پس دندانه
4-6-1-3-2 معایب در روش پس دندانه
4-6-2 رنگرزی خمی
4-6-2-1 توصیه های کاربردی در رنگرزی خمی
4-6-3 رنگرزی الیاف سلولزی
4-6-3-1 روشهای دندانه‌دار کردن الیاف سلولزی
4-6-4 رنگرزی ترکیبی
4-7 ثبات رنگرزی
4-7-1 ثبات نوری
4-7-2 ثبات شستشویی
4-7-3 ثبات سایشی
4-8 عوامل آسیب‌رسان به الیاف و رنگها
4-8-1 عوامل آسیب رسان غیرزنده
4-8-2 عوامل آسیب رسان زنده

فصل 5 : تکنیک های رنگرزی الیاف طبیعی توسط رنگزاهای طبیعی

5-1 تکنیک‌های رنگرزی الیاف سلولزی با رنگزا ‌های طبیعی
5-1-1 خواص الیاف سلولزی
5-1-2 رنگرزی الیاف پنبه با روناس
5-1-3 رنگرزی کالای پنبه‌ای با ایندیگو (نیل)
5-1-3-1 روش حل کردن ایندیگو
5-1-3-2 روش رنگرزی
5-2 تکنیک‌های رنگرزی الیاف ابریشم با رنگزا های طبیعی
5-2-1 خواص الیاف ابریشم
5-2-2 آماده‌سازی ابریشم برای رنگرزی
5-2-3 صمغ‌گیری ابریشم
5-2-3-1 صمغ‌گیری به صورت سنتی
5-2-4 باردهی ابریشم
5-2-5 روش‌های دندانه‌دادن و رنگرزی الیاف ابریشم
5-2-5-1 رنگرزی الیاف ابریشم با روناس
5-2-5-2 روش دندانه‌دادن
5-2-5-3 رنگرزی الیاف ابریشم با قرمزدانه
5-2-5-4 رنگرزی الیاف ابریشم با پوست گردو
5-2-5-5 رنگرزی الیاف ابریشم با نیل
5-2-5-6 رنگرزی الیاف ابریشم با پوست انار

منابع

منابع فارسی
منابع لاتین

فهرست جدول ها

عنوان

فصل 2 : ابریشم

جدول 1 – خواص مکانیکی ابریشم در مقایسه با دیگر الیاف
جدول 2 – انواع ابریشم عنکبوت شامل عضو ترشح کننده و کارایی ابریشم
جدول 3 – ویژگی های طیف مادون قرمز برای کمک در روشن شدن ساختار پلی مورف های فیبرویین ابریشم
جدول 4 – مقایسه خصوصیات مکانیکی ابریشم های معمول با دیگر الیاف و بافت های زیستی امروزی
جدول 5 – رنگ های مشاهده شده هنگامی که طول موج بخصوصی از نور خورشید جذب گردد

فصل 3 : مواد رنگزا

جدول 6 – استاندارد رنگ ‌بندی قرمزدانه و ثبات آن در برابر عوامل مختلف
جدول 7 – رنگ‌بندی رنگ‌های به دست آمده در رنگرزی با روناس

فصل4 : شرایط رنگرزی

جدول 8 – تغییرات رنگ و لگه‌گذاری در شستشو

فهرست شکل ها

عنوان

فصل 1: مقدمه

شکل 1 – نقاشی دیواری مربوط به هنر کهن مصر
شکل 2 – فرش پازیریک

فصل 2 : ابریشم

شکل 3 – عکس هایی از الیاف ابریشم خام از دوره های تجاری
شکل 4 – نمایش شماتیک ساختار سلسله مراتبی در ابریشم ها و حالات تحلیلی تشخیص
شکل 5 – عکس های میکروسکوپی با قدرت اتمی از فیلم های ابریشم
شکل 6 – عکس هایی از الیاف الکتروریسی شده از فیبروئین بازپردازش
شکل 8 – ابریشم رنگرزی شده با روناس
شکل 9 – حشره قرمز دانه
شکل 10 – کالای رنگرزی شده با قرمز دانه
شکل 11 – گیاه اسپرک
شکل 12 – کالای رنگرزی شده با اسپرک
شکل 13 – کالای رنگرزی شده با نیل
شکل 14 – کارگاه سنتی قم ، رنگرزی ابریشم با رنگزاهای گیاهی
شکل 15 – کلاف‌ها آماده برای حمل به داخل ماشین
شکل 16 – ماشین رنگرزی و کلاف های رنگ شده
شکل 17 – خشک کردن کلاف های ابریشم پس از سانتریفوژ کردن در سایه
فصل 3 : مواد رنگزا

شکل 18 – شکل گیاه نیل

چکیده

هدف از انجام این مطالعه رنگرزی کالای ابریشمی با رنگزای طبیعی می باشد. رنگزای طبیعی جزء رنگزا های زیست سازگار و مورد توجه در حال حاضر می باشد. در این پروژه دستیابی به یک شید خاص مد نظر است. ته رنگ مشکی یکی از ته رنگ هایی است که بدست آوردن آن بر روی کالای نساجی همواره با مشکلاتی مانند ثبات پایین ، بور شدن کالای رنگرزی شده ، عدم سازگاری رنگ های ترکیبی جهت تولید ته رنگ مشکی و … همراه بوده است. در پروژه حاضر ، با ترکیب دو رنگزای گیاهی و کمک گرفتن از نمک فلزی به ته رنگ مشکی رسیدیم. برای بررسی کیفیت رنگرزی آزمون هایی بر روی کالای رنگرزی شده انجام شد ؛ مثل آزمایش های تعیین ثبات مانند ثبات نوری ، ثبات سایشی (لکه گذاری بر روی پارچه ی شاهد همسان و نا همسان) و همچنین بررسی تاثیر نوع نمک فلزی و غلظت های مصرفی بر روی پایداری رنگرزی بر روی کالای ابریشمی که در نهایت منجر به دست یافتن به مقادیر بهینه از رنگزا و نمک فلزی مصرفی شد.

واژه های کلیدی:
کالای ابریشمی ، رنگزای طبیعی ، زاج سفید ، زاج سبز ، زاج سیاه و بی کرومات پتاسیم

فصل 1

مقدمه

1-1 تاریخچه‌ی رنگرزی
استفاده از رنگ و رنگینه‌ها سابقه ای چندین هزار ساله دارد ، انسان بدوی همواره کوشید که از طبیعت پیرامون خود تقلید کند. به این منظور در دست ساخته های خود رنگ را دخالت می‌داد تا با طبیعت هماهنگ شود. این که شناخت رنگها و علم رنگرزی چگونه به وجود آمده و اولین منسوج رنگرزی شده متعلق به کدام سرزمین می باشد هنوز مشخص نیست. اما آنچه عیان است آنکه رنگرزی با شکلها و شیوه های گوناگون در اکثر سرزمینها و تمدنهای کهن وجود داشته و تعداد اندکی از افراد با این عمل آشنا بوده و دو پیشینه‌ای به نام رنگرز کار می کردند. علم رنگرزی مانند رازی مهم ، از پدری به فرزند منتقل می شده است و بدین خاطر بسیاری از کشفیات انسان به دلیل آشکار نبودن اسرار این پیشه به خاک سپرده شد ، چه بسیار رنگرزهایی که به دلیل نداشتن فرزند یا مرگ زودرس قادر به منتقل کردن معلومات خود نشدند.

ایجاد ته رنگ مشکی بر روی کالای ابریشمی توسط رنگزای گیاهی
شاید اگر به رنگرزی مانند کیمیاگری نگاه نمی شد و اسرارش برای همگان فاش می شد. اینک علم رنگرزی ، صورتی دیگر داشت.
با وجود همه‌ی کمبودها ، از توانمندی انسان در گرفتن رنگ و منتقل کردن آن به الیاف طبیعی آثار و نشانه های ارزشمندی باقیمانده که به بررسی تعدادی از آنها پرداخته شده است.

1-2 تاریخچه‌ی رنگرزی در جهان
نمونه های زیادی از آثار باقیمانده در مناطق مختلف جهان ، چگونگی استفاده بشر از رنگ در دوران قبل از تاریخ را نشان می دهد. نقاشیهای مربوط به دوران پارینه سنگی (9 تا 15 هزار سال ق-م) در غارهای لاسکو ، آلتامیرا و وفون دوگوم گواه آن است.
البته انسان شکارگر ، خواص جادویی برای نقاشیهای روی دیواره‌ی غارها قائل بوده است ، مهم آنکه انسانهای آن دوران با علم رنگ کردن آشنا بوده و آن را جزئی از زندگی خود می دانستند. در دوران پارینه سنگی انسان کوچک می کرد و مایحتاج زندگی خود را با شکار حیوانات ، چیدن گیاهان و میوه‌های وحشی تأمین نموده و خود را با شاخ و برگ گیاهان و پوست حیوانات شکار شده از گرما و سرما محفوظ می دانست.
در دوره نئولیتیک یا نوسنگی ، یکجا نشینی به وجود آمد. انسانها برای خود خانه ساختند و کشاورزی را رواج دادند. مناطق اریحا در فلسطین و چتل هویوک در ترکیه باقیماندههای آن دوران هستند. در این دوران انسان کم کم حیوانات و حشی را اهلی کرد و از پوست ، پشم و موی آنها بهره جست. به نظر می رسد اولین زیراندازها و رواندازها یا حتی لباسها ، چیزی شبیه نمد بود و بعدها با پیشرفت تمدنها وسایل ابتدایی بافت اختراع شد و بشر نخهای نه چندان ظریف را با الیاف گیاهی و حیوانی تولید کرد. ذهن فعال و هنرجویی انسان دریافت که می تواند از گیاهان رنگ گرفته و به الیاف منتقل کند و بدین ترتیب علم و هنر رنگرزی را به وجود آورد.
یافته های باستان شناسی خبر از رونق رنگرزی در مناطق کهن مانند بین النهرین ، مصر و… می دهد. علم رنگرزی همراه علم نساجی پیشرفت نمود و هر روز تکمیل‌تر شد و رنگرزها نیز در تمدنهای مختلف دارای احترامی خاص بوده اند. رنگرزها بعدها توانستند از مواد دیگری نیز در رنگرزی استفاده کنند. کشف قانونها و اتصالات بین الیاف و رنگینه‌های مختلف و به کارگیری املاح فلزی و یافتن راههای بهتر و با صرفه‌تر در رنگرزی نیز جهشی عزیم در این راستا بوده است.

ایجاد ته رنگ مشکی بر روی کالای ابریشمی توسط رنگزای گیاهی

شکل 1 – نقاشی دیواری مربوط به هنر کهن مصر

ویل دورانت در این باره می نویسد. «چون انسانها تنها به این خشنود بودند که با پوست حیوانات خود را بپوشانند با پشم گوسفند و الیاف گیاهان لباسهایی را برای خود تهیه کردند و… پس از آن از عصاره‌ی گیاهان یا خاکهای سلون موادی به دست آوردند و خامه ها را با آن رنگ کردند و بدین صورت لباسهای رنگین خاص برای فرمانروایان و شاهان درست کردند».
باستان شناسان در اهرام ثلاثه مصر قسمتی را یافتند که کارگاه رنگرزی بود و دارای یک اتاق بزرگ رنگرزی به ظرفیت 16 پاتیل و یک اتاق دیگر که مربوط به شستشوی الیاف بود و نیز قسمتی کوچک که رنگرزها در آن رنگینه‌ها و مواد دیگر را به طور محرمانه توزین می کردند. این گواه آن است که مصریان باستان سالیان زیادی علم رنگرزی را می شناخته و از آن بهره می جستند. سینوهه ، پزشک معروف فرعون در کتاب خود از پارچه های پشمی رنگین که در بازار به فروش می رسیده و همچنین بیرقهای رنگارنگ ، سخن گفته است. در حدود سال 200 ق.م کتابی به نام هنر رنگرزی توسط بلوس که در مصر زندگی می کرد ، نوشته شده است که اولین کتاب رنگرزی کشف شده محسوب
می‌شود.
هند نیز سرزمین ثروتمند از نظر منابع طبیعی و گیاهان مختلف بوده و می باشد و مردم این سرزمین الیاف سلولزی و پروتئینی را رنگرزی می کرده اند. سندهای تاریخی حاکی از آن است که 2000 سال ق.م مردم این سرزمین به رنگرزی قرمزدانه و نیل آگاه بوده اند و بعدها از طریق جاده‌ی ابریشم رنگینه‌ها را به مناطق دیگر جهان صادر می کردند. چین نیز سرزمین قدرتمندی در رنگرزی می‌باشد. شواهد نشان دهنده‌ی آن است که 2000 سال ق.م در این سرزمین رنگرزها ، رنگهای قرمز ، آبی و سبز را تولید می‌کرده اند و جالب آنکه مردم چین علم ترکیب رنگها را نیز می دانستند.
در اروپا ، یونان کشوری هنر پرور بود. 1600 سال ق.م در این کشور از صدف ارغوان ،نیل ، روناس ، پوست گردو و بعضی از گیاهان بومی در رنگرزی الیاف استفاده می کردند. در شهرهای بمبئی و هرکولانیوم کارگاههای بزرگ رنگرزی دایر بود که نشان دهنده‌ی رونق بالای الیاف رنگرزی شده در آن دوران می باشد و رنگرزی آن قدر رونق داشته که در کتب قدیمی‌شان آمده که الهه عشق و زیبایی ، ونوس خدای رنگرزها نیز محسوب می شده است. در فلات ایران نیز رنگرزی رونقی خاص داشته که به طور مفصل در قسمتی دیگر به تاریخچه‌ی آن خواهیم پرداخت.

ایجاد ته رنگ مشکی بر روی کالای ابریشمی توسط رنگزای گیاهی
در روم باستان نیز از نوعی حلزون یا صدف دریایی به نام تیران (تایریان) رنگ ارغوانی می گرفتند که به رنگ ارغوانی اشرافی معروف بوده است و مخصوص البسه های بزرگ زادگان بود.
پلینی و دیوسکوریدوس در کتابهای خود از روناس ، زعفران ، اسپرک ، نیل و وسمه ، به عنوان رنگینه‌های مخصوص رنگرزی یاد کرده اند. در دوران باستان رنگهای آبی ، ارغوانی و بعضاً قرمز شرابی رنگهای اشرافی بود و به جز شاهان و شاهزادگان کسی حق پوشیدن البسه با این رنگها را نداشت. به نظر می رسد به علت ثبات بالای این نوع رنگینه‌ها و جلوه‌ای خاص و زیبای آنها این رنگها مورد توجه طبقه اشراف بود.
با گذشت زمان هر روز علم رنگرزی پیشرفت کرد ، اما به گفته بعضی از محققین رنگرزی در دوره ای طولانی تغییر خاصی نیافت و فقط به واسطه ی وجود ارتباط بیشتر ، بخصوص جاده ابریشم ، رنگینه ها و نسخه های رنگرزی از کشوری به کشور دیگر منتقل شد مثلاً قرمزدانه و نیل از هند ، روناس از ترکیه و… به کشورهای همجوار و نزدیک فرستاده می شد.

ایجاد ته رنگ مشکی بر روی کالای ابریشمی توسط رنگزای گیاهی
با گذشت زمان و پیشرفت علم و صنعتی شدن کشورها ، رنگهای طبیعی پاسخگوی نیاز جامعه بشری نبود و در سال 1856 اولین رنگ مصنوعی توسط ویلیام پرکین انگلیسی ، با سنتز ماوئین کشف شد و اینک دهها هزار رنگینه مصنوعی ساخته شده و در رنگرزی استفاده می شود. کم کم به علت سختی کار رنگرزی سنتی و مقرون به صرفه نبودن آن این نوع رنگرزی فقط در مواردی خاص برای صنایع دستی استفاده می شود.

1-3 تاریخچه ی رنگرزی در ایران
سابقه رنگرزی در ایران ، بس دیرینه است و ریشه در فرهنگ و آداب مردم این سرزمین دارد. ایران از ایام بسیار دو جزء بزرگترین تولید و صادر کنندگان صنایع دستی به ویژه فرش و پارچه های سنتی است. مورخین قدیمی در کتابهایشان از هنر ایران بسیار سخن به میان آورده اند و باستان شناسان با کشف آثار باستانی گوناگون صحه ای بر سخن مورخان گذاشته اند.
در حفاریهای تپه سیلک در نزدیکی کاشان (تمدنی بسیار بزرگ مربوط به 7000 سال ق.م وجود داشته که بقایای آن هنوز وجود دارد) مجسمه ای شبیه اسب کشف شده که روی کمر این حیوان خورجینی را نقاشی کرده اند که قسمتهایی از این خورجین یا روزینی رنگی تر از قسمتهای دیگر است.
این مشخص کننده‌ی آن است که در آن زمان ایرانیان ، علم استفاده از الیاف حیوانی و یا گیاهی و بافت و شاید رنگرزی آنها را داشته اند. در غار دوشه واقع در لرستان کنونی نقاشیهایی یافت شده است که موضوع اصلی آن صحنه های رزم و شکار و تصاویر آهو و گوزن می باشد و از همه مهمتر نقوش حیواناتی از جمله بزها است که چوپانی به همراه سگش آنها را همراهی می‌کنند ، که گواه این مطلب است که در 7000سال ق.م انسان در فلات ایران حیوانات را اهلی کرده و از آنها بهره جسته است.
در همان تمدن وسایلی کشف شده که شبیه دفتین می باشد و شاید در آن دوران فرشهایی نیز بافته می شده است. نخستین آثار یافت شده از وجود پارچه منسوج در ایران مربوط به 5000 سال ق.م در شهر سوخته در اطراف زابل است که تکه پارچه‌ی بافته شده با تکنیکی بالا و رنگرزی شده با دو رنگ قهوه‌ای تیره و زرد می باشد.
در طی حفاریهای شوش نیز نقوش دیواری مربوط به 4000 سال ق.م وجود دارد که سربازانی با لباسهای چند رنگ را نشان می دهد. اما معتبرترین سندی که برای اثبات رنگرزی بسیار پیشرفته در ایران باستان وجود دارد قدیمترین فرش دنیا به نام پازیریک یا فرش گره‌دار است. این فرش با داشتن رنگهای با غنای بسیار بالا در 5 قرن ق.م توسط ایرانیان بافته شده است و باستان شناسان روسی ، رودنکو و گریازنوف در سال 1949 در دره پازیریک در نزدیکی یکی از کوههای آلتایی در مقبره‌ی یخ زده رئیس سیتهای مغولستان آن را کشف کرده اند.
فرش پازیریک (تصویر 1-3) دارای نقوش زیباست که با رنگهای سرخ تیره ، سبز ، آبی و زرد کمرنگ و نارنجی بافته شده است و نشانگر مهارت بالای هنرمندان بافنده و رنگرزان است. در دوران هخامنشی نیز رنگرزی الیاف برای تهیه پارچه ، زیرانداز و روانداز رونق داشت. چنانچه پلوتارک اظهار می کند که اسکندر مقادیر زیادی پارچه های ارغوانی که ثبات رنگ آن فوق العاده قابل توجه بود را به عنوان غنائم جنگی به همراه خود از ایران می برد.

شکل 2 – فرش پازیریک

چنانچه مورخان گفته اند اطراف مقبره کورش سراسر با فرشهایی رنگارنگ و با نقوش زیبا و دلفریب مفروش بوده است که متأسفانه در طی جنگهای پی در پی یا به یغما رفته اند یا نابود شده اند. در زمان ساسانیان نیز ایران جزء صادر کنندگان پارچه های زرین و رنگین به دیگر سرزمینها بوده است. فرش باغی به نام فرش بهارستان یا موقع بهار خسرو مربوط به این دوره است که مورخان عرب درباره آن بسیار نوشته اند ، گویند بهارستان فرشی بزرگ بود و نقوشی زیبا با رنگهای آبی ، قرمز ، زرد و سبز که با طلا و نقره و سنگهای قیمتی تزیین شده بود داشت و کاخ تیسفون را مزین کرده بود که پس از حمله‌ی عربها و غلبه آنها به امپراطوری ایران آن فرش را به عنوان غنائم جنگی قطعه قطعه کرده و بین سپاهیان عرب تقسیم نمودند.

ایجاد ته رنگ مشکی بر روی کالای ابریشمی توسط رنگزای گیاهی
پس از اسلام نیز رنگرزی گسترش یافت و در زمان مغولها غازان خان مغول و همچنین سلاطین تیموری در هرات به هنر ارج می نهادند و همچنان هنر رنگرزی در خدمت صنایع دستی خصوصاً نساجی و فرشبافی بود و آرام به رشد خود ادامه می داد.
تا زمان صفویان که کل هنرهای ناگهان سیر صعودی خود را از سر گرفتند و هنر ایران در دنیا درخشید. هنر رنگرزی با مواد طبیعی همچنان رشد کرد تا زمانی که رنگهای شیمیایی در بازار ایران راه یافت و اولین صدمات را به رنگرزی سنتی وارد کرد.
از مهمترین مراکز رنگرزی سنتی در ایران می تواند استان آذربایجان ، اصفهان ، فارس ، خراسان ، کرمان ، یزد ، همدان ، لرستان ، مرکزی و گلستان را نام برد [1].

1-4 سیر تاریخی هنر رنگرزی (قرن 30 قبل از میلاد تا پایان قرن 19 میلادی)
رنگ‌ها به واسطه تأثیرات روحی و روانی خوشایند و ماورایی که بر انسان می‌گذارند ، همواره مورد توجه انسان‌های اولیه بوده‌اند. آنها از رنگ‌های معدنی ، گیاهی و حیوانی در مراسم آیینی (سفالینه‌های لعابدار تپه‌های باستانی گیان نهاوند و حصار دامغان و سیلک کاشان ، شکار (نقاشی‌های غار لاسکو دوردنی ، فرانسه) ، تدفین (نقاشی‌ها و البسه رنگین موجود در مقابر فراعنه مصر باستان) جنگ (نقاشی‌های روی پوست صورت در هنگام جنگ به وسیله سرخ‌پوستان برای ترساندن دشمن) و غیره ، استفاده‌ گسترده‌ای می‌نمودند.
بنابر تحقیقات انجام‌شده به وسیله باستان‌شناسان قرن حاضر ، بشر رنگرزی را قبل از ریسندگی و بافندگی فراگرفته است. شواهدی در دست است. که چین باستان را نخستین خاستگاه رنگرزی معرفی می‌نماید. چینی‌ها تقریباً‌ از پنج‌هزار سال قبل ، طرز استفاده از رنگ قرمز حشره قرمز دانه و آبی نیل را به خوبی می‌دانستند. لباس‌های امپراطور و ملکه چین به رنگ زرد بافته می‌شد و رنگ بنفش نیز مخصوص خاندان سلطنتی و شاهزادگان و اشراف زادگان بود و افراد دیگر حق استفاده از آن را نداشتند. رنگ بنفش ، مکمل رنگ زرد است. شاید بی‌مورد نباشد که بگوییم استفاده از این دو رنگ با علم و آگاهی هنرمندانه صورت پذیرفته است زیرا همواره اشراف حامیان درجه اول شاهان و امپراطوران محسوب می‌شدند. در 4500 سال قبل ، لباس‌های رنگین و مزین به طلا در هندوستان ، در مراسم مذهبی و مناسک اجتماعی ، استفاده می‌شده است. به اعتقاد بسیاری از مورخین ، هند ، سرزمین اصلی گیاه نیل است. از

ایجاد ته رنگ مشکی بر روی کالای ابریشمی توسط رنگزای گیاهی

پسورد فایل: www.bazaarfile.ir

مطالعه بیشتر